Πρόσφορα

ΠΡΟΣΦΟΡΑ

Η γιορτή της Παναγίας σε λίγες μέρες. Πολλές νοικοκυρές ετοιμάζουν πρόσφορα για να τα προσφέρουν στην εκκλησία. Ο ιερέας θα τα χρησιμοποιήσει για να βγάλει το σώμα του Χριστού για τη Θεία Κοινωνία! Πόσο όμορφα συναισθήματα μπορεί να νιώσει ένας πιστός Χριστιανός όταν το πρόσφορο που ετοίμασε με κατάνυξη και κόπο υψώνεται προς το Θεό! Όχι από εγωισμό. Εγωισμός δεν μπορεί να χωρέσει στην υπέρτατη θυσία. Αλλά από από γαλήνη και ολοκλήρωση...

Όσα θα διαβάσετε παρακάτω δεν είναι από δική μου εμπειρία. Δεν κάνω πρόσφορα, τουλάχιστον όχι ακόμη. Κάνει όμως η μητέρα μου εδώ και πάρα πολλά χρόνια. Και πριν από αυτή η γιαγιά μου... και πριν τη γιαγιά μου η προγιαγιά μου. Δε θα ξεχάσω ποτέ τις περιγραφές τις γιαγιάς μου για τον τρόπο που η προγιαγιά μου ετοιμαζόταν και έκανε τα πρόσφορα. Πώς φρόντιζε να κάνει μπάνιο για να είναι καθαρή την εποχή που το καθημερινό μπάνιο ήταν μια αδιανόητη πολυτέλεια, πώς σκέπαζε τα μαλλιά της με το κουκουλωτό, μια μαντήλα δηλαδή, πώς έλεγε μια συγκεκριμένη προσευχή για να φθάσει στο τέλος να σφραγίσει τα πρόσφορα με την περίτεχνη σφραγίδα που ο άντρας της είχε φέρει από το μακρινό πολύμηνο ταξίδι με τις καμήλες προς τους Αγίους Τόπους! Είναι μια ιστορία που συνεχίζει να με γοητεύει. Δεν ξέρω αν είμαι πολύ ή λίγο πιστή (μα γίνονται άραγε εκπτώσεις στην πίστη;). Ξέρω όμως ότι με γοητεύει η παράδοση ειδικά όταν χάνεται στην ομίχλη του παρελθόντος.....

Αν αποφασίσετε να κάνετε πρόσφορα κάντε το με χαρά, ενθουσιασμό και ευλάβεια. Είναι, νομίζω, μια μυσταγωγία που θα σας συνεπάρει.

Προετοιμασία

Επειδή εκτός από τη σωματική προετοιμασία, χρειάζεται και πνευματική, πριν αρχίσουμε το ζύμωμα ανάβουμε ένα κερί και λίγο λιβάνι κάνουμε την προσευχή μας. Ίσως ο καθένας μας να έχει τη δική του προσευχή, υπάρχει όμως και μια που είναι συγκεκριμένα για την προετοιμασία για τα πρόσφορα:

“Κύριε, Σ΄ευχαριστώ για την αγία αυτή ώρα που με τ’ αμαρτωλά μου χέρια μ’ αξιώνεις να ζυμώνω τα πανάχραντα δώρα της αγάπης Σου. Σε παρακαλώ, Εσύ που ευλογείς όλα τα μυστήρια της Εκκλησίας κατάπεμψε το πανάγιό Σου πνεύμα να ευλογήσει και τούτα τα δώρα να γίνουν καλά και ευπρόσδεκτα στο άγιό Σου θυσιαστήριο και Σε παρακαλώ να τα δεχθείς όπως εδέχθης τη θυσία του Άβελ, τη δοξολογία των Μάγων, τα δώρα των Ποιμένων, του Πέτρου τα δάκρυα και του ληστού τη μετάνοια και να μ’ αξιώνεις να Σου τα προσφέρω πάντα ευσυνείδητα. Αμήν.”

Αφήνουμε το κερί και το λιβάνι να καίνε σε μια άκρη και ξεκινάμε.

Υλικά

(για τέσσερα πρόσφορα και το προζύμι που θα κρατήσουμε)

• 1 κιλό περίπου προζύμι (οδηγίες για το προζύμι στο τέλος της ανάρτησης)
• 1 κιλό περίπου αλεύρι κίτρινο
• 2 κιλά περίπου αλεύρι τύπου 55%
• 5 γρ. ξερή μαγιά (προαιρετικά, αλλά δίνει καλύτερο αποτέλεσμα)
• 1 κ.σ. αλάτι
• 1 λίτρο περίπου χλιαρό νερό
• τέσσερα αντικολητικά ταψάκια διαμέτρου 18 εκατοστών
• τέσσερεις καθαρές λινές ή βαμβακερές πετσέτες
• το ειδικό σφραγίδι για να σφραγίσουμε τα πρόσφορα

Σε κάποιο σημείο του σπιτιού που δεν φυσάει και η θερμοκρασία είναι όσο το δυνατόν σταθερή στρώνουμε μια καθαρή κουβέρτα σε επιφάνεια τόση ώστε να χωρά τα τέσσερα ταψάκια και έχουμε έτοιμη στην άκρη μία ακόμη καθαρή κουβέρτα και ένα κομμάτι νάιλον στο μέγεθος της επιφάνειας που θα σκεπάσουμε (μπορεί να είναι ένα κομμάτι από πλαστικό τραπεζομάντηλο). Εναλλακτικά προθερμαίνουμε το φούρνο στους 50^ο C και έχουμε έτοιμα 2 καθαρά μπουρνούζια και ένα κομμάτι πλαστικό όσο ο φούρνος μας.

Σε μια μεγάλη λεκάνη κοσκινίζουμε τα αλεύρια, κάνουμε μια λακκούβα στο κέντρο. Ρίχνουμε τη μαγιά και το αλάτι και τέλος το προζύμι, κόβοντάς το σε κομμάτια όσο μπορούμε (κολλά ελαφρά στα χέρια). Ρίχνουμε και σχεδόν όλο το νερό.

Αρχίζουμε το ζύμωμα από το κέντρο προς τα έξω ενσωματώνοντας κάθε φορά και λίγο αλεύρι. Συνεχίζουμε να ζυμώνουμε για 15’ περίπου. Ίσως χρειαστεί να προσθέσουμε λίγο νερό ή λίγο αλεύρι ακόμη.

Η ζύμη έχει γίνει ήδη σχεδόν ομοιόμορφη. Κόβουμε κομμάτια τη ζύμη και τα ρίχνουμε στη λεκάνη. Συνεχίζουμε το ζύμωμα. Επαλαμβάνουμε τη διαδικασία άλλες δύο φορές.

Μετά από 30’ περίπου συνολικό ζύμωμα έχουμε μια ζύμη ομοιόμορφη και σφιχτή. Δεν πρέπει φυσικά να κολλά στα χέρια αλλά ούτε και να είναι πολύ μαλακή. Μοιράζουμε την ζύμη σε τέσσερα ίσα κομμάτια.

Παίρνουμε ένα κομμάτι και συνεχίζουμε για λίγο το ζύμωμα πάνω στον πάγκο. Η κλασσική κίνηση της παραδοσιακής νοικοκυράς για το ζύμωμα πάνω στον πάγκο είναι να σπρώχνει τη ζύμη με το κάτω μέρος της παλάμης του αριστερού χεριού (για τους δεξιόχειρες) προς τα εμπρός και ταυτόχρονα να τη «μαζεύει» με το δεξί χέρι. Αφού δουλέψουμε τη ζύμη για 2’-3’ με αυτό τον τρόπο της δίνουμε σχήμα μπάλας κυλώντας την αρχικά πάνω στον πάγκο προσέχοντας οι τέσσερεις πλευρές του να μην έχουν διπλώματα ή ραγίσματα. 

Αν μας βολεύει μπορούμε να κρατούμε τη ζύμη από την κορφή και να την κυλούμε με το ένα χέρι “οδηγώντας την” με το άλλο σαν να σχηματίζουμε ένα ανάποδο μανιτάρι. Στο τέλος κόβουμε το κομματάκι της ζύμης που προεξέχει και το αφήνουμε για το προζύμι. Με τα δυο μας χέρια χτυπάμε τη ζύμη δυνατά πάνω στον πάγκο δυο-τρεις φορές δίνοντάς της σχήμα κώνου αρχικά και μετά το γνωστό σχήμα που έχουν τα πρόσφορα φροντίζοντας η επιφάνειά τους να είναι λεία.

Παίρνουμε μια πετσέτα και απλώνουμε τη μισή μέσα σε ένα ταψάκι, βάζουμε τη ζύμη πάνω στην απλωμένη πετσέτα φροντίζοντας και σκεπάζουμε με την υπόλοιπη πετσέτα. Επαναλαμβάνουμε τη διαδικασία και για τα άλλα τρία κομμάτια ζύμης.

Βάζουμε τα ταψάκια πάνω στην κουβέρτα που ετοιμάσαμε και τα σκεπάζουμε με το κομμάτι το νάιλον και την δεύτερη κουβέρτα. Το νάιλον το βάζουμε για να διατηρηθεί η υγρασία και να μην στεγνώσουν. Τα αφήνουμε να φουσκώσουν 60’ περίπου.

(Ειδικά αν είναι χειμώνας και το σπίτι κρύο, προθερμαίνουμε το φούρνο στους 50^ο, τοποθετούμε πάνω στη σχάρα του φούρνου μια μεγάλη πετσέτα και πάνω σε αυτό τα ταψάκια. Από πάνω βάζουμε το νάιλον και μια ακόμη μεγάλη πετσέτα διπλωμένο.)

Καταλαβαίνουμε ότι είναι έτοιμα όταν σχεδόν έχουν διπλασιαστεί σε όγκο και όταν πατάμε τη ζύμη με το δάχτυλο επανέρχεται.

Παίρνουμε ένα-ένα τα ταψάκια και με τη βοήθεια της πετσέτας αναποδογυρίζουμε τη ζύμη στο χέρι μας. Την τοποθετούμε ξανά στο ταψάκι χωρίς την πετσέτα. Τώρα η πλευρά που ακουμπούσε στην πετσέτα είναι προς τα πάνω.

Αν χρειάζεται με την παλάμη μας πιέζουμε ελαφρά για να γίνει η επιφάνεια ομοιόμορφη.

Είναι πιθανόν να έχουν σχηματισθεί μικρές φουσκάλες στην επιφάνειας της ζύμης. Πρόκειται για αέρα που δημιουργήθηκε κατά το φούσκωμα και μπορεί με το ψήσιμο να δημιουργηθεί μεγαλύτερος θύλακας αέρα κάτω από την κόρα. Αυτό αμέσως σημαίνει ότι το πρόσφορό μας δεν είναι κατάλληλο για τη Θεία Κοινωνία, διότι αποκολλάται η ψίχα από την κρούστα και δεν είναι δυνατόν ο ιερέας να βγάλει τον Αμνό, τα Τάγματα, το κομμάτι της Παναγίας και τις Μερίδες για τη Θεία Κοινωνία. Γι΄αυτό με μια οδοντογλυφίδα τσιμπάμε τις μικρές αυτές φουσκίτσες.

Παίρνουμε το σφραγίδι, το τοποθετούμε στο κέντρο της ζύμης και πιέζουμε δυνατά. Προσέχουμε ώστε η πίεση να ασκείται ομοιόμορφα σε όλη την επιφάνεια της ζύμης.

Δεν πειράζει που η ζύμη καθώς την πατάμε θα βουλιάξει πολύ. Είναι ελαστική και θα επανέλθει με το φούσκωμα. 

Με ένα καλαμάκι τρυπάμε το πρόσφορο στις τέσσερεις γωνίες του κεντρικού τετραγώνου του σφραγιδιού (εκείνο που γράφει «ΙΗΣΟΥΣ ΧΡΙΣΤΟΣ ΝΙΚΑ») και κάνουμε ομοιόμορφα άλλες τέσσερεις τρύπες στο χείλος γύρω από το σφραγίδι. Αυτό το κάνουμε για διαφεύγει ο αέρας και οι υδρατμοί που δημιουργούνται οπότε είναι πιθανόν να σκάσει το πρόσφορο καθώς ψήνεται ή να ξεκολλήσει η κρούστα από την ψίχα και χαλάσει το σφραγίδι.

Τοποθετούμε ξανά τα ταψάκια πάνω στην κουβέρτα, τα ξανασκεπάζουμε με το νάιλον και κάτι ελαφρύτερο αυτή τη φορά και τα αφήνουμε να ησυχάσουν για 15’-20’. Στο μεταξύ το πρόσφορο που έχει βουλιάξει από την πίεση του σφραγιδιού, θα επανέλθει, οπότε και είναι έτοιμο να το φουρνίσουμε.

Έχουμε προθερμάνει το φούρνο στους 180 ^ο - 200^ο C (ανάλογα με το φούρνο μας). Τοποθετούμε τα ταψάκια στο φούρνο και ψήνουμε στις αντιστάσεις (ή αλλιώς στο πάνω-κάτω όπως λέμε) για περίπου 75’ -90’ (εξαρτάται από το φούρνο). Καταλαβαίνουμε ότι είναι έτοιμα όταν αποκτήσουν το χρυσοκαφετί χρώμα της ψημένης κόρας, χωρίς όμως η κόρα να είναι πολύ σκληρή, και τα χτυπάμε από κάτω και ο ήχος ακούγεται κούφιος. Αν κατά τη διάρκεια του ψησίματος τα πρόσφορα ψηθούν από πάνω, χωρίς ακόμη να είναι έτοιμα, τα σκεπάζουμε με λαδόκολλα.

Όταν τα βγάλουμε από το φούρνο, τα τοποθετούμε σε σχάρα μέχρι να κρυώσουν εντελώς. Μετά μπορούμε να τα βάλουμε σε πλαστικό σακουλάκι για τρόφιμα.

Μπορούμε αν χρειάζεται να τα διατηρήσουμε για 2-3 μέρες στο ψυγείο. Στην περίπτωση αυτή τα τυλίγουμε σε καθαρή πετσέτα και μετά τα βάζουμε στο σακουλάκι, το οποίο κλείνουμε πολύ καλά για να μην πάρει το πρόσφορο μυρωδιές από το ψυγείο.

Πολλές νοικοκυρές για να προσφέρουν το πρόσφορο στην εκκλησία έχουν κεντήσει ειδικές πετσέτες ή υφασμάτινα σακουλάκια μέσα στα οποία τοποθετούν τα πρόσφορα. Ο ιερέας την ώρα της Πρόθεσης (έτσι λέγεται η διαδικασία που ο ιερέας προετοιμάζει τη Θεία Κοινωνία) αφού αφαιρέσει τα συγκεκριμένα τμήματα από τη σφραγίδα για τη Θεία Κοινωνία, βγάζει ένα ακόμη κομμάτι, συνήθως ένα από τα τρία τετραγωνάκια του γράφουν «ΙΗΣΟΥΣ ΧΡΙΣΤΟΣ ΝΙΚΑ» και το τοποθετεί μέσα στην σακούλα. Αυτό είναι το λεγόμενο “Υψωμα” και προσφέρεται στον προσφέροντα το πρόσφορο όταν επιστρέφεται η σακούλα.

Το προζύμι

Προζύμι μπορούμε να προμηθευτούμε από κάποιον που ήδη κάνει πρόσφορα και φροντίζει να έχει πάντοτε.

Αλλά αν θέλουμε μπορούμε να «πιάσουμε» το δικό μας προζύμι χρησιμοποιώντας τα φύλλα του βασιλικού που μοιράζει ο παπάς στην εκκλησία την ημέρα του Σταυρού (14 Σεπτεμβρίου), τα λεγόμενα «σταυρολούλουδα».

Θα χρειαστούμε φυσικά σταυρολούλουδα, χλιαρό νερό και αλεύρι.

Ανακατεύουμε το νερό με τόσο αλεύρι ώστε να γίνει μια εύπλαστη ζύμη περίπου μια κούπα. Μέσα στη ζύμη αυτή «κλείνουμε» τα σταυρολούλουδα και τη βάζουμε σε μια γωνιά για να φουσκώσει. Πράγματι αρκετή ώρα μετά βλέπουμε ότι η ζύμη έχει φουσκώσει και είναι πια ένα ζυμάρι σαν αυτό των τσουρεκιών αλλά πολύ αρύ.

Σε αυτό το ζυμάρι, αφού αφαιρέσουμε τα σταυρολούλουδα, ρίχνουμε μισό ποτήρι χλιαρό νερό και όσο αλεύρι χρειάζεται για ξαναγίνει μια εύπλαστη ζύμη. Το ξανααφήνουμε στην άκρη για να φουσκώσει.

Τη διαδικασία αυτή την κάνουμε άλλες δύο φορές, συνολικά δηλαδή τρεις φορές και το προζύμι μας είναι έτοιμο.

Μπορούμε για να έχουμε πάντα προζύμι, να βάλουμε λίγο στην κατάψυξη. Όταν θέλουμε να το χρησιμοποιήσουμε το “ανεπιάνουμε” όπως περιγράφουμε αμέσως μετά για να το πολλαπλασιάσουμε.

Το ανέπιασμα (αν το προζύμι που κρατήσαμε δεν είναι αρκετό)

Το προζύμι που κρατήσαμε όταν κάναμε τα πρόσφορα, θα συνεχίσει και αυτό να φουσκώνει και θα ξυνίσει (αυτό είναι φυσιολογικό). Για το λόγο αυτό το σκεύος που θα το φυλάξουμε πρέπει να είναι αρκετά μεγαλύτερο. Ειδικά το καλοκαίρι καλόν είναι να το διατηρούμε στο ψυγείο. Θα φουσκώσει και θα ξυνίσει ακόμη και εκεί.

Αν όμως το προζύμι που κρατήσαμε δεν είναι αρκετό, τότε μπορούμε να «ανεπιάσουμε» το λίγο που έχουμε, ώστε να γίνει περισσότερο και μπορέσουμε να ζυμώσουμε σωστά. Μάλιστα αν είναι να ζυμώσουμε το πρωί καλύτερα είναι τη διαδικασία αυτή να την κάνουμε από το προηγούμενο βράδυ.

Η διαδικασία είναι απλή: ρίχνουμε ένα φλυτζάνι χλιαρό νερό στο προζύμι που έχουμε και τόσο αλεύρι ώστε να δημιουργηθεί μια εύπλαστη ζύμη. Την αφήνουμε στην άκρη ώστε να διπλασιαστεί να ξυνίσει και το προζύμι είναι έτοιμο!

Και μερικά μυστικά για το σφραγίδι

Σφραγίδια υπάρχουν διαφόρων διαστάσεων. Διαλέγουμε ένα μεσαίων διαστάσεων, δηλαδή ένα με διάμετρο 14-15 εκατοστά περίπου. Είναι πολύ σημαντικό να είναι βαθιά σκαλισμένο ώστε όταν σφραγίζουμε τη ζύμη να αποτυπώνεται καλά και να μην εξαφανίζεται κατά το φούσκωμα και το ψήσιμο. Σκεφθείτε ότι κάθε τετραγωνάκι πάνω στο σφραγίδι έχει ιδιαίτερο συμβολισμό και με βάση αυτούς στους συμβολισμούς ο ιερέας θα αφαιρέσει συγκεκριμένα κομμάτια κατά την Πρόθεση.

Τα πλαστικά σφραγίδια που τα τελευταία χρόνια έχουν κάνει την εμφάνισή τους δεν είναι πρακτικά διότι συνήθως κολλά επάνω τους ζύμη και χαλάει το σφραγίδι. Γι’ αυτό καλύτερα να προτιμήσουμε ένα ξύλινο. Συνήθως είναι καλύτερα αυτά που είναι σκαλισμένα στο χέρι διότι είναι πιο βαθύ το σκάλισμα και τα βρίσκουμε σε εκθέσεις μοναστηριών ή σε καταστήματα εκκλησιαστικών ειδών.

Αφού σφραγίσουμε τα πρόσφορα καθαρίζουμε το σφραγίδι με μια οδοντογλυφίδα από τυχόν κομματάκια ζύμης ή αλεύρι που έχουν μείνει στα σκαλίσματα. Έτσι δεν κινδυνεύουμε να πετρώσουν με το καιρό και να καταστραφεί το σφραγίδι μας.

24 Δεκεμβρίου 2018: Περιδιαβαίνοντας στο διαδίκτυο βρήκα ένα πολύ ωραίο κείμενο του μακαριστού Αρχιεπισκόπου Χριστοδούλου για την παρασκευή των προσφόρων. Αν θέλετε μπορεί να το διαβάσετε κάνοντας κλικ εδώ.

Καλή Παναγιά!

Αν σας αρέσουν οι αναρτήσεις μου, μπορείτε να γίνετε μέλος στην ομάδα μου στο Facebook με τίτλο “Κολατσιό!!” (κάντε κλικ εδώ για να τη δείτε) ή να με ακολουθήσετε στο twitter στο @Aleka_Ni ή να ακολουθήσετε αυτό το ιστολόγιο πατώντας επάνω δεξιά το κουμπάκι που γράφει “Παρακολούθηση”! Κι αν νομίζετε ότι αξίζουν μια κοινοποίηση, θα χαιρόμουν πολύ αν το κάνατε! Σας ευχαριστώ! 

Να είστε όλοι καλά και καλά μαγειρέματα!

Αλέκα Νικολαΐδου